जयंत विष्णू नारळीकर

 

This photo was taken during Goa Konkani Akademi on 27th January 2005. I had arranged Jayant Narlikar sir's talk on 'science popularisation in regional language' . To the left, you see Mr Pundalik Naik, the then President of Goa Konkani Akademi and Sir Jayant Narlikar at the center and with myself at the right.

हें विश्व कशें तयार जालें? नकेत्रांक, दुदगंगेक आनी बाकीच्या विश्वांतल्या वस्तूंक कोणे जल्माक घालीं? शेंकड्यान शेंकडे विज्ञानिक आनी तत्वगिन्यानी हाचेर विचार करीत आयल्यात. चडशा विज्ञानिकांचो समज असो की ह्या विश्वाचो जल्म, एका अणू येद्या पूण खूब जडसाणीचे वस्तूच्या विस्फोटांतल्यान जालो. ल्हान फूगोटूच घेयात. ती पेटयतकर, उज्याच्या रूपान उर्जा भायर वता. तसोच त्या वेळार व्हडलो आवाजूय आमकां आयकूंक येता. हेच तरेन विज्ञानिकांच्या म्हणण्याप्रमाण अणू इतले ल्हान पूण एकदम जडसाणीचे वस्तूचो स्फोट जालो त्या वेळार तातूंतल्यान विश्व तयार जालें. ह्या विश्वाच्या सिद्धांताक ‘बिग बँग थियरी’ म्हणटात.

भारतीय शास्त्रज्ञ जयंत नारळीकरांचे मात हाचेर वेगळे मत. तांच्या म्हणण्याप्रमाण ह्या सिद्धांतची बुन्याद घट्ट ना. वेगळ्या विचाराचो सिद्धांत म्हळ्यार 'स्टेडी स्टेट' सिद्धांत. हाचे प्रमाण विश्वाक फाटलो वर्तमान वा भविश्यकाळ ना. विश्वांतलो जिनस, नकेत्रां आनी हेर वस्तूंनी सारकीच वांटून गेल्या. फकत हे वस्तूंचे हालचाली खातीर तयार जाल्ली फूट भरपाक मात नवो जिनस तयार जाता.

कांय तेंपां आदीं नव्या सिद्धांतार तांचो विश्वास आशिल्लो आनी ह्या तत्वाचोर तांणी खूब कामूय केलें. तशेंच आपल्या शिक्षकाबरोबर वयाच्या 26 व्या वर्सा गुरुत्वाकर्शण शक्तीचेर नवो सिद्धांत मांडलो. त्यावेळार ह्या तत्वाक आयन्स्टायनच्या सापेक्षता सिद्धांताबरोबरच मानताले. संवसार जयंत नारळीकरांक भारतांतलो आयन्स्टायन म्हण वळखूंक लागलो.

जयंत विष्णू नारळीकरान गणितशास्त्रज्ञाच्या घरांत जल्म घेतिल्लो. तांचो जल्म 19 जुलय 1938 वर्सा महाराष्ट्राच्या कोल्हापूरात जालो. तांचो बापूय प्रो. विष्णु वासुदेव नारळीकर तर व्हडलो गणिततज्ञ. बनारस हिंदू विश्वविद्यालयाच्या गणित फांट्याचो तो मुखेल आशिल्लो. फुडें राजस्थान पब्लिक सर्विस कमिशनाचो तो चॅरमन जालो.

तांची आवय संस्कृताची पदवीधर तशीच तिका इंग्लिश साहित्याची आवड. ती हुशार, सुसंस्कृत आनी शिकिल्ली बायल. जयंताचें शिक्षण मात वाराणसी हांगा आपल्या काकाच्या घरांत जालें. सदां उठून सकाळीफुडें काका तांकां गणिताचें कुवाडें फळ्यार घालतालो आनी धाकटुल्या जयंतान तें कुवाडे सोडयले शिवाय तें थंयचे पसप ना. जयंत तकलेन हुशार आनी ल्हानपणांतल्यान अशेतरेची तालीम. म्हणटकर बनारस हिंदू विश्वविद्यालयांतल्यान ताणे एम्.एस्सी आनी पी.एचडी डीग्री घेतली. थंयच्यान मागीर तांणी कॅब्रीजाक किंग्स कॉलेज हांगा नामनेचे विज्ञानिक फ्रेड हॉयल हांच्या मार्गदर्शनाखाला संशोधनाक सुरवात केली. तांचे जिणेचेर सगल्यांत व्हडलो प्रभाव पडलो तो तांचो बापूय विष्णू नारळीकर तशेंच तांचो गुरु फ्रेंड हॉयल हांचो. तांचे पी.एचडी च्या संशोधनांत गुरुत्वाकर्शण तशेंच ताचो मळबांतल्या वस्तूंचेर प्रभाव, विश्व तयार जावपाची पद्दत आनी हेर विशय आशिल्ले.

जयंत नारळीकरान आपले गुरू सर फ्रेंड हॉयलावांगडा "कॉन्फर्मल थिएरी ऑफ ग्रेव्हीटी" संवसारामुखार मांडली. नारळीकर आनी हॉयल हांणी कॉस्मोलोजीचो अभ्यास केलो. पृथ्वीचेर मनशाचें जडत्व ताचे गुरुत्वाकर्शणाखातीर न्हय, तर ते सबंद विश्वाच्या गुरुत्वाकर्शणाचेर निंबून रावता. विश्वातले अर्दै अदीक जिनस जर आमी काडले जाल्यार पृथ्वीवेले आमचें फकत वजन दुपेटीन वाडटलें.

तांणी सांगले की मळबांतल्या आनी विश्वांतल्या विंगड-विंगड शक्तिंचो प्रभाव जिनसांचे जडसाणीचेर पडटा आनी ताचेखातीर जिनसाचे घडणुकेंत बदल जावंक शकता.

तांणी संवसाराक दाखोवन दिलें की विश्वांत गुरुत्वाकर्शणाची ओढ, जिनसाचे जडसाणीचेर निंबून आसता. मळबांतल्या वस्तींचे घनतेचेर (density) गुरुत्वाकर्शणाची ओढ निंबून आसता. आतां नकेत्रांच पळयात. जर खंयच्याय निकेत्राची जडसाण सूर्यापरस 1.5 पटींनी चड आसत जाल्यार ही नकेत्रां मळबांतल्या दुसऱ्या वस्तींक गिळूंक पळयतात. जशी जशी नकेत्रांची जडसाण वाडटा तशी तशी ताची घनता वाडटा. निमाणेवेळार ह्या नकेत्रांचे रुपांतर कृष्णविवरांत जाता. हो कृष्णविवर उजवाडाच्या किरणांकूय गिळ्ळेबगर रावना.

तांचो मळबांतल्या वस्तींचेर गुरुत्वाकर्शणाचो सोद संवसाराक एकदम फायद्याचो जालो. ते खातीर तांका युरोपांतल्या कितलेशाच इन्स्टिट्यूटांचे पुरस्कार आंनी पदकां मेळ्ळ्यांत. 1968 वर्सा तांकां कॅम्ब्रिज विश्वविद्यालयाचो ॲडम पुरस्कार मेळ्ळो. 1969 वर्सा तांकां भारत सरकाराकडल्यान पद्मभूषण हो पूरस्कार फावो जालो.

1966 वर्सा तांचे मंगला सदाशिव राजवाडे हिचेडेन लांग जालें. भारतांत येतकर सुरवेक तांकां मुंबयचे "टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च" हे संस्थेन अस्ट्रोफिजिक्साचे प्राध्यापक म्हण आपोवणें धाडलें. हांगा ते शिक्षकाचे काम करतालेच पूण त्याच वांगडा तांणी आपले संशोधन चालूच दवरले आनी संशोधन करपी भुरग्यांक मार्गदर्शन करीत रावले.

भारतांत येतकर डॉ. नारळीकरान आनीक एक व्हडलें काम सुरू केलें तें म्हळ्यार विज्ञानाचो प्रादेशिक भाशांनी प्रसार. सामान्य लोकांमेरेन पावपाखातीर तांणी विज्ञान आनी चड करुन अस्ट्रोनोमीचेर (मळबांचे विज्ञान) आपले आवयभाशेंत म्हळ्यार मराठींत पुस्तकां बरयलीं. तशेंच तांणी विज्ञानाच्यो कल्पीत कथा बरयल्यो. तांचें वेगवेगळ्या भारतीय भाशांनीय रुपांतर जालें.

इंटरयुनिवर्सिटी सेंटर फॉर अस्ट्रोनोमी अण्ड अस्ट्रोफिसिक्स (ICCAA) ही व्हडली नामनेची पुण्यांतली संस्था. हे संस्थेचे विद्यार्थी विश्वाचे निरीक्षण करून विंगड विंगड खात्यानी संशोधन करतात. ही आंतरराष्ट्रीय संस्था स्थापन करपाक नारळीकर सरांचो व्हडलो वांटो. डॉ. नारळीकर हे संस्थेचे पयले संचालक, तांणी हे संस्थेक व्हडले स्थान दिलें. मळबांचे शिकपांत रस घेतिल्ल्यांक हांगा भरपूर वाव आसा. हे आंतरराष्ट्रीय संस्थेत वचून काम करपाक मेळप म्हळ्यार व्हडलें भाग्य. डॉ नारळीकर सध्या निवृत्तीची जीण जगतात. तशेंच आपलें संशोधनाचें आनी विज्ञान प्रसाराचें काम चालूच आसा.

तांकां आजमेरेन मेळिल्ल्या मान सन्मानाचे वळेरेंत नॅशनल सायन्स ॲकाडेमीन दिल्लो वेणू बापू पुरस्कार, इंडियन सायन्स ॲकाडेमीन दिल्लो इंदिरा गांधी पुरस्कार युनेस्कोचो कलींगा पुरस्कार, यशवंतराव चव्हाण राष्ट्रीय पुरस्कार आनी हालींच तांका फावो जाल्लो पद्मविभूषण पुरस्कार.

आमी मागतात की तांका सदांच बरें आयुश्य मेळूं आनी तांचे काम अशेंच फुडे वचूं. भारताक तशेंच संवसाराक तांचो फायदो जावचो अशें मनातल्यान मागूया.